Zespół Kamionka obecnie działa pod patronatem Dębińskiego Centrum Kultury. Rzadko który polski zespół pieśni i tańca osiąga tak dojrzały wiek jak Regionalny Zespół Folklorystyczny „Kamionka” Cepelia. 70 lat działalności to trzy pokolenia i setki łysogórzan oraz mieszkańców okolicznych wsi, którzy przygodę z tańcem, pieśnią i obrzędami Krakowiaków Wschodnich wpisują w swój życiorys jako najważniejsze spełnienie swych duchowych potrzeb, artystycznych ambicji i talentów, kulturotwórczej obecności w dziejach małej ojczyzny. To również prawie 2500 koncertów na festiwalach i estradach w kraju oraz za granicą. To osobliwa misja ocalania tradycji kultury ludowej, podejmowana z radością i pasją, ale także z poświęceniem i ciężką pracą. To powód do dumy i chwały ludzi, którzy przez pół wieku potrafili być twórczy, wierni i oddani zespołowi rozsławiającemu imię Łysej Góry w ojczyźnie i na trzech kontynentach globu.
Geneza „Kamionki” sięga 1946 roku, kiedy to w Łysej Górze zaświeciła się pierwsza żarówka, dr Franciszek Mleczko ze Stanisławem Machetą powołali do życia Towarzystwo Kulturalne ”Krakus”, zbudowano drewniany amfiteatr, a pani Rokoszowa wyreżyserowała wspaniałe widowisko pt. „Sobótka”. W trzy lata później przy Spółdzielni Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego powstał chór czterogłosowy i wreszcie w 1953 roku – Cepeliowski Zespół Pieśni i Tańca „Kamionka”. Założycielem zespołu był łysogórzanin, poseł na Sejm, dyrektor Technikum Ceramicznego, polonista – dr Franciszek Mleczko. W rok później kapelę łysogórską poprowadził Józef Wróbel, muzyk z wykształcenia, znakomity znawca folkloru, skrzypek. Układy choreograficzne przygotowała Jadwiga Mierzejewska z Warszawy, później dołączyła do niej Janina Kalicińska, choreograf z Krakowa.

„Kamionka” jako zespół prezentujący folklor autentyczny szybko zdobywała estrady krajowe, swój
chrzest artystyczny rozpoczynając od dziesięciodniowej trasy koncertowej po Warmii i Mazurach w 1958 roku. W trzy lata później nagrała w Telewizji Łódź widowisko regionalne pt. „Zrękowiny” i „Święto Kupały”, a rok wcześniej (1960) wyjechała po raz pierwszy za granicę – na III Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny w Desenzano nad jeziorem Garda we Włoszech. Zespół tak się spodobał Włochom, że również na drugi rok łysogórzanie zostali zaproszeni na ten sam festiwal. Natomiast w roku 1962 reprezentowali polską kulturę ludową na VII Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Helsinkach.

Drugie dziesięciolecie „Kamionka” rozpoczęła od udziału w Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym w Kairze (1964), potem były koncerty z okazji Dni Kultury Polskiej w NRD, udział w Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym w Baja Kalosca i Szelidi-To na Węgrzech. W 1970 roku Andrzej Wajda zaangażował kapelę „Kamionki” do nagrań melodii ludowych w filmowej wersji „Wesela” Wyspiańskiego.
Cały zespół wystąpił w Cepeliadzie w Warszawie (1973), a w rok później na Cepeliadzie w Brukseli. Równocześnie od 1954 roku (Lublin) aż do roku 1977 był zapraszany na Centralne Dożynki jako reprezentacyjny zespół Cepelii. Ale bez wątpienia wyrazem największego uznania dla „Kamionki” było zaproszenie przez Instytut Smithsona do Stanów Zjednoczonych dla uświetnienia uroczystości 200 – lecia powstania tego państwa.
Drugie ćwierćwiecze swego istnienia „Kamionka” rozpoczęła od koncertów na Węgrzech i w Czechosłowacji, potem były jeszcze Anglia (1985), Szwecja (1991), a ostatnio San Malo we Francji (2000). W ostatnich latach zespół rzadziej prezentuje się na estradach zagranicznych, ponieważ trudno pozyskać sponsorów, którzy sfinansowaliby koszty podróży na międzynarodowe festiwale i koncerty. W tym kontekście zespół z Łysej Góry podzielił los większości polskich zespołów pieśni i tańca.

70 lat „Kamionki” to wspaniała, bogata i cenna karta w dziejach ocalania polskiej kultury ludowej. Swą żywotność,
sukcesy i wysoki poziom artystyczny zespół zawdzięcza rodzinnej atmosferze, jaka tu zawsze panowała. Tańczy i śpiewa tutaj już trzecie pokolenie, występowały i występują całe rodziny, a skojarzone w „Kamionce” małżeństwa naprawdę trudno byłoby zliczyć. Z jednej strony na autorytet i poziom zespołu pracowali przede wszystkim jego członkowie, łysogórzanie ogarnięci pasją i ogromną wolą tworzenia pięknych programów jak wspomniane „Zrękowiny”, „Wesele krakowskie”, „Noc Kupały”, „ Okolędowanie Hanusi”, „Chodzenie chłopców z traczykiem” i in., a z drugiej – znakomici instruktorzy i mistrzowie jak wspomniane panie Mierzejewska i Kalicińska czy wieloletni szef kapeli Józef Wróbel. Na piękną i bogatą historię „Kamionki” pracowały pokolenia i rody Kuralów, Sachów, Smoleniów, Drużkowskich, Gurgulów, Gawłów, Machetów, Książków, Bibrów, Mytników… Lista członków zespołu jest długa i godna.

Należy z szacunkiem pokłonić się tym wiernym tradycji kultury małej ojczyzny ludziom wielkiego serca i pasji, którzy bez względu na warunki i środki byli praktycznie na każde zawołanie, niosąc widzom w kraju i za granicą radość, urodę i oryginalność folkloru Krakowiaków Wschodnich.
W trudnych czasach współczesnych, dla kultury niezbyt łaskawych, taki jubileusz jest wydarzeniem artystycznym i społecznym, kulturotwórczym i duchowym nie do przecenienia w skali kraju. Przykład „Kamionki” dowodzi, iż wbrew opiniom niektórych kulturoznawców, wbrew trudnym warunkom materialnym, z jakimi się boryka amatorski ruch artystyczny – kultura ludowa, jedna z podstaw tożsamości kultury narodowej, wciąż jest żywa, zachwycająca i potrzebna jak woda i powietrze do życia człowieka – do trwania narodu.

Fot. Maciej Duda/Dębińskie Centrum Kultury/2019

Fotosesja z projektu “Wieś Polska- kultura, tradycje, dziedzictwo i wyzwania”  współfinansowanego ze środków Województwa Małopolskiego i Gminy Dębno w 2019 roku.